ŚLADAMI ŻYDÓW KATALOŃSKICH

Śladami Żydów katalońskich

Historia Żydów w Katalonii nie jest łatwa. Kończy się nagle w głębokim średniowieczu. Mimo wysiłków rządzących i upływającego czasu, nie dało się jej wykorzenić z Barcelony i Girony. Żydzi współtworzyli kiedyś ten kraj i Katalonia o tym pamięta.

Południe Europy zamieszkiwała ludność żydowska zaliczana do tzw. grupy Żydów sefardyjskich. Nie posługiwali się językiem jidysz ale ladino, mieli inne zwyczaje, ubiory i tradycje niż Żydzi środkowoeuropejscy. Zderzenie z taką kulturą jest bardzo ciekawe. Malutka Izba Pamięci w Barcelonie oraz Muzeum Żydów w Gironie prezentują bogatą spuściznę tej tradycji. Historia Żydów w tej części Europy nie jest jednak łatwa. Tragiczne wydarzenia z XV wieku doprowadziły do wysiedlenia wyznawców judaizmu.

Dzielnica żydowska w Barcelonie – El Call - należała do największych żydowskich dzielnic świata. Co prawda było to w XV wieku, ale 5 tysięcy wyznawców judaizmu stanowiło pokaźny odsetek mieszkańców miasta. Posiadali własne synagogi i przepiękną dzielnicę, którą do dziś można przemierzać i zachwycać się wąskimi uliczkami. Zachwyca ich gotycki charakter i urokliwy klimat. W 1391 roku doszło jednak do wielkiego pogromu. Żydzi zaczęli powoli opuszczać miasto a atmosfera zagrożenia cały czas gęstniała. Pojawiła się inkwizycja. Ta tragiczna historia głęboko odcisnęła się w pamięci Żydów. Do miasta zaczęli powracać dopiero w XIX wieku.

W stolicy Katalonii pozostawili jednak niezatarty ślad, który widać nawet po 500 latach. Warto zobaczyć najstarszy dom w Barcelonie pochodzący z XIII wieku. Co ciekawe, dziś ma inny, dziwny kąt nachylenia ściany. Jest to skutek trzęsienia ziemi w 1428 roku. Tu i ówdzie znajdujemy tabliczki po katalońsku, hiszpańsku i hebrajsku. Świadczą one o historii dzielnicy El Call. Małe Muzeum poświęcone Żydom barcelońskim znajduje się w miejscu dawnej synagogi – podobno najstarszej w Europie. Otwarto je w 2002 roku. Faktycznie, wewnątrz można zobaczyć przeszklone, stare fundamenty. Na ekspozycji znajdujemy Torę, menorę, jady i inne zabytki pozostałe po barcelońskich Żydach. Można też wpisać się do księgi pamiątkowej. 

Wyjątkową dzielnicę żydowską posiada także Girona. Małe, miasteczko położone kilkadziesiąt kilometrów od Barcelony kojarzy się wielu Polakom z lotniskiem i pobliskim Costa Brava. Warto jednak zajrzeć także do kolorowej i klimatycznej części starówki. Girona to kawał historii Żydów europejskich!

W miasteczku zamieszkiwali od około 880 roku do 1492 r. Pod koniec średniowiecza doszło do tragicznego wypędzenia Żydów z Hiszpanii. Prześladowania nie ominęły mieszkańców Girony. Pozostała po nich dzielnica żydowska – El Call należy do najpiękniejszych części miasta. Uchodzi za najstarszą i za najpiękniejszą zabudowę tego typu w Europie. Zdecydowanie warto zajrzeć do Muzeum Historii Żydów (Museu d'Història dels Jueus). W swoich zbiorach posiada artefakty, jakich my w Polsce nigdzie nie zobaczymy! Nagrobki – macewy z XII wieku, hagady rodem ze średniowiecza i inne pozostałości można oglądać godzinami. Przejrzysta, interesująca wystawa uzupełniona jest multimediami. Ponadto na terenie Muzeum znajduje się upamiętnienie istniejącej w tym miejscu synagogi. Wyraźnie wyeksponowane jest znaczenie uczonych, którzy jako jedni z pierwszych w Europie tworzyli Kabałę.

Spacerując ulicami miast Katalonii obcujemy ze śladami po ludności żydowskiej. Od ich wysiedlenia i ucieczki z tych terenów mija przeszło 500 lat. My, w Polsce i Nowym Sączu żyjemy 70 lat po wojnie. Upamiętnienie społeczności żydowskiej wcale nie różni się od tego katalońskiego, a nawet – co z przykrością należy stwierdzić – jest mniej eksponowane w wielu miastach, które współtworzyli Żydzi. Musimy pamiętać i przypominać o wielokulturowej przeszłości, tak żeby nasze wnuki za 400 lat pamiętały, kto współtworzył historię i kulturę naszych miasteczek.

Łukasz Połomski