PAMIĘĆ W SĄDECKIM SZTETLU - 2016 r.

Wydarzenia związane z pamięcią są dla nas najważniejsze. Bardzo nas cieszy, że w 2016 r. udało nam się ich tyle zorganizować. Ważne, że tylu z Was uczestniczyło w tych spotkaniach, apelach i spacerach. Dziękujemy!

Wydarzenia rozpoczęliśmy 27 stycznia, w Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Tradycyjnie zapaliliśmy znicze pod tablicą przy sądeckiej synagodze. Upamiętnia ona 16 tysięcy pomordowanych nowosądeczan. Wieczorem spotkaliśmy się w Domu Historii z dr Martyną Grądzką – Rejak z Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie. Nasz gość poświęcił doktorat tematyce kobiet żydowskich w okupowanym Krakowie. Właśnie na ten temat dyskutowali z nią: Artur Franczak i Łukasz Połomski.

Kolejnym wydarzeniem rocznicowym był dzień 29 kwietnia. Wspominaliśmy tych, których zamordowano w czasie Akcji Kwietniowej w getcie. Specjalnym gościem uroczystości był Pan Tedy Fisch, emigrant z 1968 r., potomek sądeckich Żydów. Tego dnia tradycyjnie zapaliliśmy znicze na cmentarzu żydowskim i pod tablicą na ul. Franciszkańskiej. Wieczorem, w Domu Historii odbyła się promocja książki „Pamiętając dla Przeszłości”. Zaprezentowaliśmy także szyld dentysty Abrahama Goldberga. Był on jedną z Ofiar egzekucji 74. lata temu. Jego historię przybliżył Łukasz Połomski.  

Jak zwykle ważnym miesiącem był dla nas sierpień. W tym roku, podczas uroczystości likwidacji gett, towarzyszyli nam dwaj Ocaleni: Markus Lustig oraz Moniek Goldfinger. Przed sądeckimi uroczystościami spotkali się  w hotelu Panorama. Jak się okazało, ostatni raz widzieli się w 1942 r., w obozie pracy w Rożnowie… To był dla nas bardzo wzruszający moment.

17 sierpnia uczciliśmy Ofiary likwidacji getta w Starym Sączu.  Razem z Mońkiem i Jego córką Lindą, spotkaliśmy się ze starosądeczanami przy pomniku na Piaskach. 74. lata temu Niemcy zamordowali tam 95 Żydów, w tym z rodziny Mońka: Mamę, Tatę i dziadków. Łzy i modlitwy towarzyszyły temu niezwykłemu wydarzeniu. W uroczystości wziął udział burmistrz miasta Jacek Lelek. Następnie udaliśmy się do Centrum Kultury i Sztuki im. Ady Sari. Tam wykład o starosądeckich Żydach wygłosiła Gabriela Jastrzębska, a potem Moniek Goldfinger długo opowiadał o swoim życiu, drodze do ocalenia. W Starym Sączu przebywał w getcie, tutaj niedaleko się urodził. W tym mieście wręczyliśmy mu tytuł Honorowego Ambasadora Sądeckiego Sztetlu, który przyznajemy wyjątkowym dla nas osobom.

18 sierpnia udaliśmy się do Limanowej, gdzie we współpracy z Muzeum Regionalnym zorganizowaliśmy obchody rocznicy likwidacji getta. Uroczystości rozpoczęły się na cmentarzu żydowskim. Wziął w nich udział także Moniek Goldfinger, którego dziadkowie zginęli w Limanowej 74 lata temu. Na nekropolii modlitwę psalmem odmówił ks. Daniel Kos. Moniek zmówił kadisz. W Muzeum Regionalnym wykład o Akcji Reinhardt wygłosił Artur Franczak. Zebrani z wielkim zainteresowaniem słuchali opowieści Mońka Goldfingera. To było bardzo wzruszające spotkanie, pierwsze po wielu latach w Limanowej.

19 sierpnia byliśmy w Gorlicach. W 74. rocznicę likwidacji tamtejszego getta oddaliśmy hołd pomordowanym paląc znicze pod postumentem na placu Dworzysko oraz w lesie Garbacz. Tego dnia odbył się także spacer po cmentarzu żydowskim. Naszym przewodnikiem była Monika Woźniak. W uroczystościach wziął udział Starosta Karol Górski, a także zastępca Burmistrza Gorlic.

20 sierpnia, w niedzielę, w Białej Niżnej odbyły się obchody likwidacji getta grybowskiego i mordu 360 osób. Wówczas w tej miejscowości zamordowano 360 najsłabszych mieszkańców getta. Obecni byli: Wójt gminy Grybów Piotr Krok, Burmistrz Grybowa Paweł Fyda, siostra ze sąsiedniego zgromadzenia Dominikanek oraz mieszkańcy miasta i gminy. Złożono kwiaty, symboliczne kamienie oraz zapalono znicze. Uroczystość poprowadzili Kamil Kmak i Łukasz Połomski. Specjalnymi gościmi byli potomkowie grybowskich Żydów…… Spotkaliśmy się z nimi w grybowskim Domu Kultury. Tam Kamil Kmak opowiedział nam o grybowskim sztetl, pokazał wiele wyjątkowych, zapomnianych i pięknych zdjęć.

Bardzo ważne były dla nas obchody rocznicy likwidacji getta w Nowym Sączu. W tym roku, kolejny raz wziął w nich udział ostatni ocalały z selekcji nad Dunajcem – Markus Lustig. Prezes Ziomkostwa Sądeczan w Izraelu przyleciał do nas z rodziną. W piątek 21 sierpnia spotkaliśmy się w Domu Historii. Naszym specjalnym gościem był nie tylko Markus Lustig ale także profesor Ira Goetz – prezes Ziomkostwa Żydów Bieckich w USA. Tego wieczoru odbyła się promocja książki Ewy Koper „Każda ofiara ma imię”. Autorka, która jest pracownikiem Państwowego Muzeum na Majdanku od lat pracuje na terenie Muzeum – Miejsca Pamięci w Bełżcu. W tym miejscu zagazowano 16 tys. Sądeczan. Mało kto wie, że na okładce książki znajduje się kobieta pochodząca spod Limanowej.

22 sierpnia w Domu Historii słuchaliśmy opowieści Markusa. Sobotnie spotkanie, tak jak nasz gość było niezwykłe. W tym roku obchody miały wyjątkowy charakter. W spotkaniu wzięli też udział: jego żona Ryfka, wnuk Alon i wnuczka Sivan. Podkreślali jaką rolę dla dziadka pełni Nowy Sącz i jak traktuje ziemię swoich przodków. Dla nich Polska jest krajem, gdzie mają korzenie i wracają tutaj zawsze z radością.

23 sierpnia odbyły się najważniejsze obchody rocznicowe. W 74. rocznicę likwidacji nowosądeckiego getta spotkaliśmy się na spacerze-marszu pamieci. Rozpoczął się na cmentarzu żydowskim, a zakończył na Placu Trzeciego Maja. Tam, odbył się uroczysty Apel Pamięci, z udziałem Markusa Lustiga i Mońka Goldfingera. W przejmującym przemówieniu Markus Lustig wołał aby nigdy więcej nie powtórzyła się tragedia wojny. Mówił, że dopóki starczy mu sił będzie mówił o tym co go spotkało. Moniek był tak wzruszony, że właściwie tylko płakał, dziękował za zorganizowanie tej pięknej uroczystości. W czasie Apelu wystąpiła Urszula Makosz, która wykonała pieśni żydowskie z okresu Holikaustu. Na uroczystości przybyli delegaci Gminy Żydowskiej w Krakowie, Prezydent Jerzy Gwiżdż, członek Zarządu Województwa Małopolskiego Leszek Zegzda. Tadeusz Jakubowicz, wraz ze społecznością żydowską, razem z Rabinem Krakowa odmówili kadisz za pomordowanych. Za zmarłych pomodlili się także duchowni chrześcijańscy: ks. Jarosław Studziński SJ, ks. Dariusz Chwastek (proboszcz parafii Ewangelickiej) i pastor Jacek Orłowski. Po zakończonych uroczystościach licznie zgromadzeni zapalali znicze pod postumentem upamiętniającym sądeckich Żydów.

25 sierpnia spotkaliśmy się w Kawiarni Prowincjonalna z Markusem Lustigiem. Okazją była promocja jego wspomnień „Skrwawiony puch”. W czasie magicznego wieczoru wystąpiła Ula Makosz, która wykonała ulubione przez naszego gościa, przedwojenne szlagiery. Markus długo opowiadał o przedwojennym Sączu, o drodze do wolności i o swojej cudownej rodzinie, z którą przyjechał do Sącza. To był niezapomniany wieczór.

Na koniec roku, 16 grudnia pamiętaliśmy o Jakubie Mullerze. Pod tablicą na ul. Rybackiej zapaliliśmy znicze. Minęła wówczas 6. Rocznica Jego śmierci…

W 2016 r. po raz pierwszy upamiętniliśmy Akcję Wisła. Spotkaliśmy się w Domu Historii 22 lipca z Panem Antonim Krohem. Wybitny znawca tematu długo opowiadał o swoich refleksjach i doświadczeniach na ten temat. Mamy nadzieję, że pamięć o Akcji Wisła będzie podtrzymywana w  naszej działalności.

Wszystkim współorganizatorom i uczestnikom bardzo dziękujemy – za obecność i za pamięć.