MNIEJSZOŚCI NARODOWE i ETNICZNE W I GIMNAZUM - 200 lat I Liceum Ogólnokształcącego w Nowym Sączu

W 1818 r. w naszym mieście powołano do życia szkołę gimnazjalną. Tym samym nasze miasto stało się swoistym centrum edukacyjnym w regionie, a sądeczanie mogli – na miarę swoich możliwości – czerpać z dobrodziejstw edukacji.

W 1814 r. nowosądecki urząd obwodowy poparł działania mieszkańców zmierzające do powstania gimnazjum. Wówczas takie szkoły posiadały nieliczne miasta Galicji. Trzeba wspomnieć o tym, że od 1770 r. Nowy Sącz znajdował się pod zaborem austriackim. Nazwa „gimnazjum” miała też inne znaczenie: oznaczała szkołę średnią, a jej ukończenie stanowiło przepustkę do kariery w administracji państwowej, edukacji lub w hierarchii kościelnej. Najbliższe szkoły tego typu znajdowały się tylko w Tarnowie, Rzeszowie i Krakowie. Wielu sądeczan szukało miejsca do nauki, często wybierając Podoliniec.

Sprawy powstania gimnazjum przyspieszyły, kiedy wziął je w swoje ręce starosta sądecki Leopold de Wüllerstdorf. Wiedział, że musi dla szkoły znaleźć pieniądze, aby ją utrzymać. 10 stycznia 1817 r. starosta pisał do przeora cystersów ze Szczyrzyca, aby zajął się organizacją nauczania w tworzonym gimnazjum. Sprawę utworzenia szkoły doprowadzono do finału za rządów burmistrza Franciszka Gaburka. Wydaje się, że wówczas w mieście pojawiła się spora presja  - mieszczanie 17 kwietnia 1817 r. zobowiązali się, że za własne fundusze urządzą gimnazjum w budynkach po oo. pijarach. W efekcie tych licznych działań, Gubernium we Lwowie w dniu 7 sierpnia 1817 r., wydało zgodę na powstanie sześcioklasowego gimnazjum w Nowym Sączu.

4 listopada 1818 r. z wielką pompą otwarto szkołę. Wielki sukces mógł odtrąbić starosta de Wüllerstdorf. Formalnie został on zwierzchnikiem szkoły, choć de facto zarządzał w niej prefekt. Uroczystość uświetniła orkiestra wojskowa, a o wydarzeniu pisała prasa krajował: „O g. 9tej z rana wszyscy Urzędnicy Cyrkułowi i Profesorowie w uroczystym poczecie poprzedzonych przez nowych studentów, udali się z domu Cyrkułowego na Ratusz, przed którym przyjęły ich cechy uszykowane z rozpuszczonymi chorągwiami, tudzież muzyka C.K. pułku piechoty Hrabiego Kaunitz – Gdy wszystkie Władze mieyscowe zgromadziły się w sali ratuszney, C.K. Starosta Cyrkułowy de Wullersdorf zagaił tę uroczystość przemową, na którą Burmistrz imieniem miasta, w nayczulszych wyrazach wdzięczności odpowiedział; potem zaś Profesor Felsenburg deklamował odę ułożoną umyślnie na tę uroczystość. Stamtąd udało się całe zgromadzenie do kościoła, gdzie wpośród uroczystego nabożeństwa JX. Katecheta Gaburek miał treściwe kazanie o wpływie Religii do oświaty. Niewygasłą w pamięci mieszkańców tuteyszych  zostanie ta uroczystość, którey skutki dla Cyrkułu tego i okolicy nieprzebrane dobrodzieystwa i obfite plony przyniesą” – zapisał korespondent „Gazety Lwowskiej”.

W kolejnych latach szkołę skończyli wybitni absolwenci, pośród których znaleźli się m.in. Julian i Albin Dunajewscy, Eugeniusz i Jan Romerowie, Stanisław Stroński, Bronisław i Kazimierz Pieraccy, Bolesław Wieniawa – Długoszowski, Eugeniusz Pawłowski, Henryk Barycz, Julian Lambor i inni. Szkołę, szczególnie w latach 1818 – 1939 ukończyło wielu zapomnianych absolwentów, pośród, których znajdujemy też Łemków, Niemców, Ukraińców i Żydów, przedstawicieli mniejszości narodowych. Oto kilku znanych uczniów, których przywołujemy pamięci sądeczan:

1. Dr Emanuel Ringelblum (1900 – 1944) – historyk, badacz dziejów polskich, w czasie II wojny światowej stworzył archiwum getta warszawskiego. Patron Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie.
2. Jakub Avigdor (1896 – 1967) – przed wojną rabin w Drohobyczu i Borysławiu, po wojnie w Brooklinie oraz rabin naczelny Meksyku w latach 1952 – 1967, pozostawił po sobie wiele dzieł religijnych.
3. Artur Berson (1859 – 1942) – pionier aeronautyki, wybitny fizyk i meteorolog. Rekordzista świata w wysokości lotu balonem.
4. Maksym Sandowycz (1886-1914) - zasłynął z propagowania prawosławia wśród grekokatolickich Łemków. W 1914 r. był rozstrzelany. Kościół prawosławny kanonizował go w 1994 r.
5. Abp Józef Sembratowicz (1821 – 1900) - metropolita lwowski obrządku greckokatolickiego. Od 1859 r. jako profesor. W 1865 r. mianowany ordynariuszem dla rytu greckiego w Rzymie, od 1867 r. administratorem greckokatolickiej diecezji przemyskiej. W 1870 r. został metropolitą lwowskim.
6. Dr Wasyl Maściuch (1873 – 1936) – duchowny greckokatolicki, profesor prawa kanoniczego w Przemyślu, docent na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W 1935 r. został pierwszym administratorem Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny.
7. Prof. Emilian Czyrniański (1824 – 1888) – rodem z Florynki,rektor UJ, profesor chemii, jeden z założycieli AU. Podjął się próby usystematyzowania polskiej terminologii chemicznej. Autor licznych publikacji naukowych.
8. Dr Włodzimierz Kubijowicz (1900 – 1985) – ukraiński działacz narodowy, geograf i etnograf. Członek Towarzystwa Naukowego im. Tarasa Szewczenki. W czasie wojny związał się z ruchem nacjonalistycznym, współpracował z Niemcami, a po 1945 r. wyjechał z Krakowa do Paryża.

Łukasz Połomski