IGRZYSKA W KRYNICY? czyli jak to było z zimową Makabiadą

Sporty zimowe nie były popularne wśród Żydów, więc na Zimowe Igrzyska Makaki w Zakopanem czekano z niecierpliwością. Po tym wydarzeniu eksperci mieli ocenić formę oraz postępy zawodników. Warto podkreślić, że w dyscyplinach niektórzy zawodnicy mieli już wyrobioną pozycję na arenie międzynarodowej, jak np. Henryk Muckenbrunn – najbardziej znany żydowski narciarz.

Przygotowania do olimpiady

W dniach 8-10 lipca 1932 roku obradował w Wiedniu Zjazd Rady Naczelnej Wszechświatowego Związku Makkabi, na którym na wniosek Związku Makkabi Polska przyznano Zakopanemu prawo organizowania pierwszej Zimowej Makabiady. Miała się odbyć w 1933 roku, pod warunkiem uzyskania zgody władz państwowych. Polska otrzymała możliwość organizowania zimowych igrzysk dzięki sukcesom polskich zawodników na pierwszej letniej Makabiadzie w Tel Aviv, w 1932 roku. Ekipa z Polski licząca 66 osób zajęła drużynowo pierwsze miejsce z wynikiem 368 punktów, w ten sposób wyprzedziła Austrię i USA.

Po wielu rozmowach z licznymi organami władz, zawiązano w 1932 roku ścisłą współpracę z Polskim Związkiem Narciarskim popierającym ideę Makabiady. Również  Polski Komitet Olimpijski postanowił ufundować nagrodę dla zwyciezców. Przeciwnikiem igrzysk było Koło Stronnictwa Narodowego w Zakopanem, które wystosowało protest, powołując się na historię miasta. Przeciwnicy chcieli, aby Zakopane było najpiękniejszym zabytkiem polskiej ziemi dla swoich. Domagano się żeby zawody odbyły się w innej miejscowości.

Na podstawie zawodów eliminacyjnych ustalano reprezentacje Związku Makabi Polska w różnych konkurencjach. Takie konkursy  odbywały się na początku stycznia 1933 roku. Eliminacyjny turniej hokejowy miał miejsce we Lwowie, przybyło wiele najlepszych drużyn miedzy innymi z Krakowa, Warszawy, Lwowa. Eliminacje sportowców do zawodów narciarskich odbyły się w jednej z pobliskich miejscowości niedaleko Zakopanego. Początkowo konkurs miał odbyć się na Hali Boraczej (warto podkreślić ,że znajdowało się tam pierwsze schronisko narciarskie społeczności żydowskiej w Polsce i na świecie). W wyniku konkursu w składzie polskiej reprezentacji narciarskiej na Igrzyska Zimowe Makkabi znalazła się  Regina Enker z Krynicy.

Pod koniec stycznia, w Zakopanem odbyły się ćwiczenia treningowe narciarzy i hokeistów wyznaczonej do polskie reprezentacji Makabi na igrzyska. W zmaganiach udział mieli wziąć narciarze z Zakopanego, Bielska, Żywca, Krakowa, Krynicy oraz hokeiści z Krakowa, Warszawy i Lwowa. Komitet organizacyjny przygotował skład komisji sędziowskiej w poszczególnych dziedzinach sportu. Komisje składały się z członków międzynarodowych związków sportowych. W naczelnej komisji sędziowskiej zasiadali wybitni działacze sportowi i reprezentanci poszczególnych związków.

Społeczeństwo oczekiwało z niecierpliwością Pierwszych Zimowych Igrzysk Makkabi. Zorganizowano między innymi wycieczkę  do Zakopanego, aby można oglądać zmagania sportowców na okres 4 dniu od 2 do 5 lutego. Oferta obejmowała wstęp wolny na wszystkie zawody, pobyt, utrzymanie kartę sezonową i bilety kolejowe. Ministerstwo kolejowe przyznało specjalne zniżki przy przejazdach indywidualnych, a zawodnicy z Polski i z zagranicy korzystali od 15 stycznia do 15 lutego ze zniżki 50 procent. Widzowie otrzymywali od 2 do 12 lutego 50 procent zniżki od cen normalnych w drodze powrotnej z Zakopanego. 26 stycznia 1933 roku odbywał się w  odczyty prezesa Ruseckiego o makabiadzie zimowej, który nadawała warszawska radiostacja. Transmisje odczytu zapowiadały wszystkie stacje polskie, oprócz Poznania. Światowy Związek Makkabi, okrąg krakowski urządził loterię w której wylosowane miały być trzy wyjazdy łącznie z pobytem na Igrzyska olimpijskie. Losy kosztowały 50 groszy i można je było nabyć w siedzibie ŻKS Makabi Kraków oraz w licznych młodzieżowych organizacjach żydowskich.Ciągnięcie publiczne losów odbyło się 27 stycznia w siedzibie krakowskiego klubu. Cena biletów wstępu na wszystkie imprezy miała wynosić 20 złotych.

Hurtownia i wytwórnia Sport Silberstenia w Krakowie, specjalnie z okazji igrzysk zimowych polecała specjalne kijki z godłem niebiesko białym Makkabi. Podczas zawodów sportowych ważna jest również moda, której nie wolno lekceważyć. Reprezentacja Polski otrzymała emblematy na których widniała niebieska tarcza Dawida. Sportowcy zakładali  emblematy, gdy rozpoczynali start w różnych konkurencjach.

Zawodnicy, goście i widzowie

Przepełnionymi pociągami przyjeżdżali kibice oraz sportowcy. Podczas podróży do Zakopanego goście mogli spędzić miło czas na słuchaniu w przedziale pociągu śpiewu Kiepury. Ludzie przybywali z różnych stron kraju ale także z zagranicy. Oprócz mocnej drużyny z Polski nie mogło zabraknąć zawodników, którzy przybyli z Austrii, Czechosłowacji, Gdańska, Niemiec, Norwegii, Rumunii. Na Makabiadę przyjechało trzydziestu dziennikarzy krajowych oraz osiemnastu zagranicznych. Goście przybyć mieli specjalnym pociągiem, a czas w Zakopanem spędzić w luksusowych pensjonatach.

Na igrzyskach zimowych nie mogło zabraknąć wyczekiwanych gości. Jeden z nich, Pan Benjamin Krakowiak postanowił wybrać się pieszo z Warszawy do Zakopanego. Jego podróż trwała prawdopodobnie więcej niż dwa tygodnie. Mimo mrozów wędrował z miasta do miasta, gdzieniegdzie zatrzymując się na dzień dwa w gościnie. Jego piesza wędrówkę relacjonował „Nowy Dziennik”. Na Makabiadę miał przybyć  również syn znanego z czasów wielkiej wojny generała niemieckiego Ludendorffa- inż. Albrecht von Ludendorff, wybitny motocyklista. Jak donosił „Nowy Dziennik”, właścicielka pensjonatu w Zakopanem otrzymała list od pana Albrechta w którym poinformował o swoim przyjeździe wraz z przyjaciółmi należącymi do Makkabi w Berlinie i prosił o zarezerwowanie pokoju. Wiadomość ta wywołała dużą sensację w Zakopanem.

W tym czasie sekcja motocyklowa Makabi Kraków zorganizowała zjazd gwiaździsty motocykli oraz samochodów do Zakopanego. Pomysł ten wzbudził duże zainteresowanie, wpłynęły liczne zgłoszenia z Polski, Czechosłowacji, Niemiec, Gdańska. Organizatorzy uzyskali szereg cennych nagród miedzy innymi nagrodę miasta Kraków i gminy Zakopane.

Przebieg igrzysk

Otwarcie igrzysk odbyło się wieczorem 1 lutego 1933 roku w sali Morskie Oko, największej w Zakopanem. Na to wydarzenie przybyło wielu dostojnych gości: z ramienia Ministerstwa Spraw Zagranicznych M.Czosnowski, zastępca starosty nowotarskiego pan Fuller, burmistrz Zakopanego pan Winnicki, członkowie prezydium Makabiady, delegaci państw uczestniczących w zawodach. Podczas tego spotkania przemówienie wygłosił prezes polskiej Makabi mec. Rusecki, który dziękował polskim władzom, a w szczególności Państwowemu Urzędowi Wychowania Fizycznego. Później odegrano Hymn Polski i narodowy hymn żydowski.Szczególnie wzruszające było przywitanie zawodników. Jak donosi prasa było to piękna akademia, silna manifestacja idei ruchu Makkabi.

Kolejnego dnia odbyła się imponująca defilada uczestników Makabiady na stadionie przy ulicy Kościuszki (w miejscu gdzie dziś znajduje się budynek Urzędu Miasta Zakopanego),  po której odbyło się ślubowanie zawodników. Obecnych było około 5 tysięcy widzów. Pogoda w tym czasie była fatalna z powodu nadciągającej odwilży lecz początkowo nie przeszkodziło to w przeprowadzeniu zawodów.

Zmagania zawodników w różnych dyscyplinach

Poziom sportowy wśród biegaczy narciarskich był bardzo różny. Niektórzy zawodnicy biegli tak jakby byli po… tygodniowym kursie narciarskim. Było kilku dobrych, najbardziej wyróżniali się zawodnicy z Podhala. Dużym rozczarowaniem dla publiczności okazali się biegacze z Norwegii, którzy byli w tej dyscyplinie prekursorami. W biegu na 18 km mężczyzn zwyciężył zakopiańczyk Izaak Werenhaupt, a bieg na 8 km wygrała Lidia Schwarzbartówna z Makabi Zakopane. Żydowscy zawodnicy brali również udział w sztafetach biegowych, które nie obyły się bez przeszkód. Przed zawodami, kierownik stadionu zamknął bramy, twierdząc, że stadion może ulec zniszczeniu i nie wypościł żydowskich sportowców. Start sztafet urządzono poza płotem stadionu. W sztafecie męskiej 5x 10 kilometrów zwyciężyli Polacy. W składzie polskiej reprezentacji narciarskiej na Igrzyska Zimowe Makkabi była Regina Enker z Krynicy. Enkerówna na Makabiadzie w Zakopanym brała udział w biegu narciarskim na 8 km, który odbywał się 2 lutego na stadionie wielkim ul.Kościuszki. Ukończyła ten dystans w czasie 48,18 minut zajmując II miejsce. Biegaczka była również w składzie drużyny  sztafetowej 3x5 km.

Podczas zimowych igrzysk odbywał się również bieg o oznakę sprawności Wszechświatowego Związku Makkabi. Biegi te odbywały się we wszystkich kategoriach: dla młodzików do 14 lat (4 km), juniorów do lat 18 (9 km),  pań i panów od lat 18 do 31 (12 km) i seniorów od 32 lat (12 km). Sekcja Narciarska Makabi wzywała wszystkich członków klubów, aby wystartowali w tych zawodach, ponieważ była to okazja do zademonstrowania popularności i masowości sportu narciarskiego wśród Żydów. Start w każdym biegu kosztował 2 zł.

W czasie Makabiady wydarzyło się coś nieoczekiwanego! W związku z załamaniem pogody, do Zakopanego przyjechał dyrektor nowotarski Makabi, aby przenieść zawody do Krynicy. W sądeckim kurorcie miały odbyć się zawody hokejowe, saneczkowe, łyżwiarskie oraz bieg zjazdowy. Jednak do realizacji tego pomysłu nie doszło, gdyż i tam nastąpiło pogorszenie pogody, dlatego organizatorzy zdecydowali o ostatecznym zakończeniu imprezy w ustalonym początkowo miejscu.

Mimo złych warunków atmosferycznych z powodu odwilży przeprowadzono również konkurencje  na torze saneczkowym w Kużnicach. W jedynkach pań zwyciężyła Enkerówna z czasem 2 min. 29 sek., a w jedynkach panów pierwsze miejsce zajął jej brat Maksymilian Enker z czasem 2,17,6, jego brawurowy zjazd dawał nadzieje na jeszcze lepsze wyniki w przyszłości. W dwójkach panów zwyciężyli Enker i Schonberg z Makabi Krynica, 2:27,5 sek. W tej samej konkurencji Enkerówna i Schwarzbarówna z wynikiem 2:27,5 sekund  zajęły drugie miejsce. Enkerówna i Enker zdobyli również pierwsze miejsce w dwójkach mieszanych.

3 lutego na Hali Gąsienicowej w dość dobrych warunkach rozegrany został bieg zjazdowy. Emocjonująca walka Muckenbrunna z mistrzem Austrii Schapiro, doprowadziła do tego, że zajęli ex aequo pierwsze miejsce. Uzyskali oni bardzo dobry wynik na poziomie europejskim. Planowany następnego dnia slalom został odwołalny z powodu dramatycznie zmieniającej się pogody.

Niedzielny konkurs skoków oficjalnie odwołano z powodu deszczu, jednak wielu zawodników postanowiło spróbować, by nie zawieść przybyłej pod Wielką Krokiew publiczności. Najdalej skakał Norweg Krüpp – ponad 50 metrów. Zaledwie 32 metry uzyskał Henryk Mückenbrunn, niekwestionowana gwiazda tych igrzysk (prasa poświęcała mu wiele miejsca, także z racji znanego powszechnie wybuchowego charakteru, opisując m.in. scysję z zawodnikiem norweskim na starcie biegu na 18 km. Spór dotyczył błahej drobnostki – stanięcia na narcie… Sprawą zajęła się komisja dyscyplinarna ).

Postanowiono również w wyniku trudności związanych z pogodą rozegrać tylko dwa mecze hokejowe: Polska- Rumunia oraz Rumunia- Austria. Zawody nie były oficjalnie punktowane i wliczane do generalnej klasyfikacji.

Reprezentacja Polski wygrała klasyfikacje generalną igrzysk, zdobywając 131 punktów.Po zakończeniu zawodów na cześć uczestników zorganizowano raut w sali hotelu Morskie Oko. Na uroczystość przybyli przedstawiciele Rządu Polskiego oraz państw biorących udział w Makabiadzie, nie mogło zabraknąć wybitnych gości ze społeczeństwa żydowskiego w Polsce.

Inne atrakcje oprócz zmagań sportowych

Makabiada to nie tylko zawody sportowe, był również czas na inne rozrywki. Oddział zakopiański krakowskiej Makabi dla uprzyjemnieni pobytu gościom organizował liczne imprezy. Zabawa taneczna Makabiada odbyła się w Jaszczurówce, reunion w Bristolu, konkurs Miss Makabiady w Morskim Oku. Najpiękniejszą Miss została pani Reinerowa z Krakowa. Od początku stycznia turyści i kibice mieli możliwość oglądać wystawę na Krupówkach, która obejmowała cykl obrazów palestyńskich, które były specjalnie przygotowane na igrzyska. Można było podziwiać dzieła malarza Maksa Hanemana, słynącego z tematyki tatrzańskiej. Tworzył również prace o motywach żydowskich, orientalnych i chrześcijańskich, malował niemal wyłącznie obrazy olejne, z rzadka akwarele.

Ocena zimowej Makabiady

W Przeglądzie Sportowym ukazał się artykuł pozytywnie oceniający start polskiej drużyny, w którym podkreślano duży wpływ obozów treningowych na osiągnięte wyniki.Inaczej zakopiańskie zawody oceniała żydowska prasa, głównie „Nasz Przegląd”, w której źle oceniono organizacje i wyniki sportowców. Uważano, że tylko Henryk Muckenbrunn zaliczał się do elity narciarstwa, a reszta zawodników nie była nawet europejską klasą średnią. Podkreślano, że jest wielu dobrych biegaczy i skoczków w Norwegii, dzierżących prym w narciarstwie europejskich. Zastanowiono się dlaczego nie przybyli na zawody, chociaż żeby pokazać światu, że Żydzi nie są gorsi w narciarstwie od innych narodów. Niedociągnięcia organizacyjne podczas zawodów rzucały się w oczy, podawano liczne przesunięcia godzin zawodów o godzinę, a nawet więcej, kiedy to zawodnicy musieli stać i marznąć. Z reprezentantów sześciu państw nikt nie wyniósł z Zakopanego dobrego wrażenia o możliwościach organizacyjnych polskiego Makabi. Techniczna organizacja będąca tylko w rękach przedstawicieli krakowskich zawiodła fatalnie: impreza przerosła organizatorów o głów sto. Podkreślano, że mimo niepowodzeń osiągnięto sukces w jednoczeniu środowiska żydowskiego i zainteresowaniu sportem zimowym.

Makabiada dla mieszkańców Zakopanego był wielkim wydarzeniem. Spora część społeczeństwa nie wiedziała co to jest za wydarzenie, ale bardzo cieszono się, że tak duża liczba turystów i zawodników przyjeżdża, głownie liczono na zysk i poprawę gospodarki turystycznej. Krynica bardzo zazdrościła mieszkańcom Zakopanego, że to właśnie w ich mieście jest organizowana tak duża impreza sportowa.

Po Makabiadzie nasiliły się również nastroje antysemickie. Przykładem była sytuacja w tarnowskim, żeńskim gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej, gdzie wydalono ze szkoły uczennice. Rodzice dziewczynek otrzymali od wychowawczyni klasy zwolnienie na dwa dni w celu wyjazdu ich córek na zimowe żydowskie igrzyska do Zakopanego. Po powrocie dziewczynki zostały wydalone ze szkoły przez panią dyrektor za tygodniową nieobecność. Interweniujących rodziców dyrektorka przyjęła w sposób niegrzeczny oświadczając, że kary nie cofnie i że ona nigdy nie zgodziłaby się na wyjazd na Makabiadę. Działania dyrekcji były niezgodne z obowiązujący prawem, gdyż decyzję o usunięciu ucznia ze szkoły nie mogła podjąć dyrektor samodzielnie.

Próba powtórzenia sukcesu…

Drugie i ostatnie zimowe igrzyska żydowskie odbyły się 18-24 lutego 1936 roku w Bańskiej Bystrzycy (Czechosłowacja). Kapitan polskiej Makabi w wywiadzie podkreślał, że wśród 14 zgłoszonych państw, polska drużyna nie ma groźnych rywali, którzy mogliby odebrać zwycięstwo wywalczone w Zakopanem. Po raz pierwszy do walki o zwycięstwo stanęła reprezentacja z Niemiec oraz Szwajcarii. Ubolewano, że nie ma godnego następcy w narciarstwie zjazdowym po Henryku Muckenbrunn. W „Przeglądzie Sportowym” podkreślano, że w dziedzinie saneczek jesteśmy bezkonkurencyjni. Wicemistrz Europy Enker i Enkerówna z Makabi Krynica de facto byli najlepszymi saneczkarzami Europy i to wystarczyło do wygrania wszystkich konkurencji.Rzeczywistość sportowa okazała się inna, żydowscy sportowcy z Polski nie odnieśli już tak spektakularnego sukcesu, zajęli dalsze miejsce. Zwyciężył tylko I. Wahrenhaupt w biegu narciarskim na 30 km, w biegu pań na 7 km. Enkerówna zajęła trzecie miejsce z czasem 22:57…

Agnieszka Górka